Zanim kogoś skrytykujesz…
Zanim kogoś skrytykujesz…upewnij się, że jesteś chodzącym ideałem;). Oczywiście celowo przejaskrawiam, bo nie trzeba być ideałem (Bo i po co? Czy ideał w ogóle istnieje?) żeby móc kogoś skrytykować, czy wyrazić swoja opinię. Każdy człowiek ma prawo do wyrażania swoich opinii i wartości, ale ważna jest forma. Z łatwością przychodzi nam ocena innych, a czy sami tak chętnie i z łatwością przyjmujemy krytykę? Przyjmowanie krytyki nie jest łatwe, ponieważ zawsze wywołuje w nas emocje. Nie da się ani wyrazić krytyki, ani jej przyjąć, bez wzbudzania emocji po obu stronach.
Lubię internet za to, że mam szybki dostęp do wielu ciekawych informacji oraz za to, że mogę się szybko komunikować z bliskimi i dalszymi znajomymi, którzy są daleko. A z drugiej strony obserwuję smutne zjawisko, że internet wyzwala w niektórych samo zło. Są ludzie, którzy przez ekran komputera/telefonu czują się „mocni”, potrafią bardzo szybko ocenić, skrytykować, czy też opluć i zdeptać. Ciekawe, czy mieliby odwagę to samo powiedzieć komuś prosto w twarz? Wątpię. Oczywiście wyrażanie swojej opinii w komentarzach w mediach społecznościowych czy na forach dyskusyjnych, to nie to samo, co przekaz bezpośredni, ale temat jest na tyle ważny, że moim zdaniem warto sobie przypomnieć czym jest krytyka, kiedy i jak ją stosować, ale też jak ją przyjmować.
Krytyka czy informacja zwrotna?
Krytyka w mowie potocznej kojarzy się z czymś negatywnym, a przecież krytyka to analiza i ocena dobrych i złych stron z punktu widzenia określonych wartości (np. estetycznych, naukowych, praktycznych, poznawczych). Może dotyczyć wielu różnych dziedzin, np. poprawności formalnej (krytyka logiczna), poprawności merytorycznej (krytyka merytoryczna czy empiryczna), czy metod (krytyka metodologiczna).
Dlaczego na hasło „krytyka” reagujemy alergicznie? Moim zdaniem dlatego, że w naszej rzeczywistości głównie posługujemy się oceną negatywną. Rzadko spotykam osoby, które oceniając zauważają pozytywne aspekty zachowania/działania drugiej osoby. Tak jakby pozytywne zachowanie było czymś oczywistym i nie trzeba o tym mówić. Szczególnie jest to widoczne w środowisku zawodowym, ale też na przykład w szkołach w relacji nauczyciel-uczeń. I to jest błąd, ponieważ ludzie mają zróżnicowane możliwości przyjmowania krytyki jednorazowo. Ciągłe zwracanie uwagi na negatywy podcina skrzydła. A przecież w ocenie chodzi o to żeby motywować i pomóc w rozwoju. Tak więc krytyka może mieć formę konstruktywną lub destruktywną.
Krytyka konstruktywna, to rodzaj krytyki, która polega na tym, że osoba krytykująca przedstawia lub sugeruje jednocześnie sposób rozwiązania tematu poddanego krytyce.
Krytyka destruktywna jest zazwyczaj wyrażana w formie ogólnych, subiektywnych uwag koncentrujących się na cechach osobistych; przyjmuje formę nieobiektywnych komentarzy.
Co to jest feedback?
Forma konstruktywna krytyki przyjęła nazwę feedback, od angielskich słów oznaczających: feed – karmić, zasilać oraz back – z powrotem. Co w tłumaczeniu wprost na język polski oznacza sprzężenie zwrotne, a mówimy informacja zwrotna.
Feedback jest niezbędnym elementem prawidłowej, dwustronnej komunikacji. Jest podstawą do rozwoju człowieka, ponieważ umożliwia kształtowanie określonych cech i umiejętności. Tak naprawdę jest łącznikiem pomiędzy tym, co dana osoba robi i mówi oraz zrozumieniem (sprzężenie zwrotne) i ich odbiorem przez innych ludzi.
Konstruktywna informacja zwrotna przekazuje konkretne informacje, jest skoncentrowana na zagadnieniu i oparta na obserwacjach. Bardzo ważne jest, aby feedback opierał się na tym co dobre i na tym, co nie doprowadza do celu. W moim odczuciu feedback jest potrzebny jako regularna i stałą część komunikacji pomiędzy ludźmi i to nie tylko w środowisku zawodowym. Umiejętne udzielanie informacji zwrotnej przydaje się również w życiu prywatnym, w relacji partnerskiej, czy też pomiędzy rodzicem, a dzieckiem.
Aby jednak feedback był skuteczny musi podlegać kilku zasadom:
- Udzielając informacji zwrotnych miej na względzie dobro odbiorcy. Informacje zwrotne służą jemu, a nie tobie. Najpierw zadaj sobie pytanie “Czy ta informacja mu się przyda?
- Nigdy nie przekazuj informacji zwrotnych osobie, która tego nie chce! Jeśli masz wątpliwości czy chce, zapytaj o to.
- Zawsze możesz poprosić o informacje zwrotne na temat swojego zachowania.
- Informacja zwrotna nie jest oceną osoby, lecz jej zachowania.
- Udzielając informacji zwrotnych mów wyłącznie o 3 rzeczach: konkretnych zachowaniach, ich konsekwencjach oraz związanych z nimi własnych odczuciach.
- Jeśli wskazujesz potrzebę zmiany zachowania, to zaproponuj alternatywy.
- Mów tylko we własnym imieniu.
- Mów bezpośrednio do osoby, której udzielasz informacji zwrotnej.
- Nie porównuj z innymi adresata twojej wypowiedzi.
- Jeśli mówisz o zachowaniach, które warto zmienić, nie zapomnij także o tych, które sprawiły na tobie pozytywne wrażenie.
- Najlepiej przekazywać informację zwrotną w określonym czasie, w miarę możliwości jak najszybciej po wydarzeniach, których dotyczy.
W udzielaniu feedbacku czas jest kluczowy, ponieważ odraczanie informacji sprawia, że stają się one przestarzałe i nie będą wywierać odpowiedniego wrażenia. Odroczenie feedbacku powoduje również, że kumulują się negatywne uczucia, co może doprowadzić do wybuchu agresji.
Należy również wziąć pod uwagę czy w danym momencie udzielania konstruktywnej krytyki nadawca czuje się pewnie, ma czas i jest gotowy do jej przekazania w odpowiedni sposób. Przede wszystkim należy również uwzględnić możliwości odbiorcy feedbacku.
Wcześniej napisałam, że ludzie mają zróżnicowane możliwości przyjmowania krytyki jednorazowo. Co to oznacza? Otóż, biorąc pod uwagę predyspozycje ludzi do przyjmowania krytyki, można podzielić ich na 3 kategorie:
- kubły – osoby znające swoją wartość, mające zaufanie do własnych możliwości rozwoju i zmian, pozytywnie nastawione do przyjęcia konstruktywnej krytyki;
- kubki – osoby potrafiące przyjąć rozsądna porcję krytyki w postaci trzech, czterech informacji na swój temat;
- naparstki – osoby, które wymagają szczególnej ostrożności i delikatności ze względu na brak wiary we własne możliwości, niepewność, dużą wrażliwość lub wcześniejsze doświadczenia związane z destruktywną krytyką.
Jest jeszcze jedna kategoria, tzw. kubły z dziurą – to osoby, które deklarują, że są gotowe na konstruktywną krytykę, ale po jej otrzymaniu w rzeczywistości nic nie zmieniają. Dlatego zanim udzielisz informacji zwrotnej, to zorientuj się do której kategorii należy twój rozmówca i odpowiednio dostosuj komunikację.
Komunikacja, to nie tylko słowa
Ważne jest stworzenie odpowiedniej atmosfery, czyli jak najlepszych warunków do zrozumienia i przyjęcia feedbacku. Powinien on być przekazany w atmosferze zaufania, wzajemnego szacunku i otwartości. Pamiętaj również, że w przekazywaniu feedbacku uczestniczy nie tylko kanał werbalny, ale też niewerbalny. Obie formy powinny się uzupełniać i wzmacniać. Nie od dziś wiadomo, że 35% informacji przekazywanych jest słownie, a aż 65% poprzez kanał niewerbalny! Zadbaj więc o to, aby oba kanały były spójne.
Dobrze by było wziąć również pod uwagę kilka dodatkowych zasad:
- pełna koncentracja i aktywne słuchanie (trudne, ale wykonalne!);
- zachowanie otwartego umysłu;
- unikanie domysłów;
- zachowanie spokoju;
- okazywanie zainteresowania przez utrzymywanie kontaktu wzrokowego i potakiwaniu;
- dokonywanie podsumowań i refleksji;
- zadawanie pytań, aby upewnić się, że zostało się właściwie zrozumianym.
Jak przyjmować konstruktywną krytykę?
I na koniec, last but not least…
Dużo mówi się i pisze o udzielaniu informacji zwrotnej, a konkretnie jak jej udzielać, ale zapominamy o tym, że ważne jest też żeby nauczyć się jak przyjmować konstruktywną krytykę. Zazwyczaj, kiedy udzielamy konstruktywnej krytyki, to zakładamy, że osoba, do której ją kierujemy, jest otwarta na dialog. No właśnie, zakładamy, a to założenie może być błędne.
Warto zastanowić się dlaczego udzielenie konstruktywnej krytyki bywa nieskuteczne lub staje się wyzwaniem. Otóż przyczyn może być wiele. Na przykład odbiorca może się nie zgadzać z krytyką lub może uważać, że zmiana go/jej nie dotyczy i wszystko jest w porządku. Wówczas ważne jest zrozumienie przyczyny takiego postępowania. A przyczyny mogę być różne, np.: brak pewności siebie i obawa przed efektami oceny, działanie w stresie (wtedy człowiek nie może już na siebie więcej przyjąć) albo po prostu zadowolenie z aktualnego stanu rzeczy i niechęci do podejmowania nowych działań.
Przyjmowanie krytyki zawsze wzbudza nasze emocje, nawet jeśli jesteśmy na nią przygotowani. Dlatego warto nauczyć się, jak przyjmować krytykę.
Oto kilka podstawowych zasad przyjmowania krytyki:
- staraj się zrozumieć, o co krytykującemu chodzi;
- zachowaj spokój i daj do zrozumienia, że słuchasz;
- patrz w oczy;
- nie zmieniaj tematu;
- nie krytykuj osoby, która cię krytykuje;
- nie dowcipkuj;
- nie przypisuj rozmówcy tego, czego nie powiedział;
- daj do zrozumienia, że zrozumiałaś „zarzut”;
- daj sobie czas na uspokojenie się, uporządkowanie myśli i rozważenie sensowności krytyki.
Konstruktywna krytyka naprawdę ma sens. Jeśli jednak masz problem z jej przyjęciem, to polecam zadanie sobie kilku pytań:
- Co czuję kiedy słyszę konstruktywną krytykę?
- W których obszarach jesteś szczególne wrażliwa na krytykę?
- Czy umiesz korzystać z krytycznych uwag?
- Co by się zmieniło w Twoim życiu, gdybyś nauczył/a się wyciągać konstruktywne wnioski z otrzymywanych krytycznych uwag i opinii?
Oczywiście to tylko przykładowe pytania. Możesz sobie stworzyć swoją własną listę pytań. Zapisz wszystkie szczere odpowiedzi. Naucz się podchodzić do krytyki asertywnie, to znaczy potraktuj ją „na roboczo”, czyli jako hipotezę do zbadania, jako wzięcie pewnego obszaru pod lupę.
Podsumowując, jeśli chcesz się rozwijać, robić coś lepiej, to brak krytyki jest tak samo niedobry, jak jej nadmiar lub nieodpowiednia forma. Feedback ma tylko wtedy sens jeśli rozmówcy osiągną porozumienie, niezależnie od tego ty czy go udzielasz, czy otrzymujesz. Nie można nikogo zmusić do zmiany. Możesz tylko zachęcać i pomagać w jej ewentualnym przeprowadzeniu. I żeby nie było, że szef bez butów chodzi, to ty również bądź otwarta na przyjmowanie informacji zwrotnej.
Dziękuję, że tu jesteś 🙂
Pozdrawiam,
Renata